सिंधुदुर्ग जिल्हा, जो कोकणच्या निसर्गरम्य किनारपट्टीवर वसलेला आहे, त्याने नुकताच एक ऐतिहासिक टप्पा गाठला आहे. १ मे २०२५ रोजी महाराष्ट्र दिनापासून सिंधुदुर्गने प्रशासकीय कामकाजात कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (AI) वापर सुरू करून राज्यातील पहिला AI युक्त जिल्हा बनण्याचा मान मिळवला आहे. हा उपक्रम प्रशासकीय कार्यक्षमता, पारदर्शकता आणि नागरिकांना जलद सेवा देण्याच्या दृष्टीने एक क्रांतिकारी पाऊल आहे.
◆AI चा वापर: गरज आणि महत्त्व
सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात मनुष्यबळाच्या कमतरतेमुळे प्रशासकीय कामकाजात अनेक अडथळे येत होते. अधिकाऱ्यांवर आणि कर्मचाऱ्यांवर कामाचा अतिरिक्त ताण येत असल्याने सेवा देण्याची गती आणि गुणवत्ता प्रभावित होत होती. या समस्यांवर मात करण्यासाठी जिल्हा प्रशासनाने AI तंत्रज्ञानाचा वापर करण्याचा निर्णय घेतला. AI च्या माध्यमातून प्रशासकीय प्रक्रिया सुलभ, जलद आणि पारदर्शक होण्यास मदत होणार आहे. यामुळे नागरिकांना कमी वेळेत दर्जेदार सेवा मिळतील आणि प्रशासनाची कार्यक्षमता वाढेल.
◆AI चा उपयोग कोणत्या क्षेत्रांत?
सुरुवातीच्या टप्प्यात, सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात आरोग्य, परिवहन (RTO), पोलीस आणि वन विभागात AI प्रणालीचा वापर सुरू करण्यात आला आहे. याशिवाय, कृषी आणि मत्स्यव्यवसायासारख्या प्रमुख क्षेत्रांमध्येही AI चा उपयोग होत आहे.
◆आरोग्य:
AI च्या साहाय्याने रुग्णांचे निदान, उपचारांचे नियोजन आणि वैद्यकीय सुविधांचे व्यवस्थापन अधिक प्रभावी होणार आहे. यामुळे ग्रामीण भागातील नागरिकांना उच्च दर्जाच्या आरोग्य सुविधा मिळतील.
◆परिवहन:
AI आधारित प्रणालीमुळे वाहन परवाना, नोंदणी आणि रस्ता सुरक्षा यासारख्या प्रक्रिया जलद आणि त्रुटीमुक्त होणार आहेत.
◆पोलीस प्रशासन:
गुन्हेगारीचा मागोवा, संशयितांची ओळख आणि सुरक्षेचे नियोजन यासाठी AI चा वापर होत आहे, ज्यामुळे कायदा व सुव्यवस्था राखण्यात मदत होईल.
◆कृषी आणि मत्स्यव्यवसाय:
शेतकऱ्यांना उत्पादन वाढवण्यासाठी आणि मत्स्यव्यवसायाशी संबंधित माहिती त्वरित मिळवण्यासाठी AI आधारित उपाययोजना उपयुक्त ठरतील.
◆मार्व्हल कंपनीसोबत करार
सिंधुदुर्ग जिल्हा प्रशासनाने AI प्रणाली लागू करण्यासाठी मार्व्हल कंपनीसोबत सामंजस्य करार केला आहे. या करारामुळे AI तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर आणि त्याचे प्रशिक्षण यासाठी पाठबळ मिळाले आहे. राज्य मंत्रिमंडळासमोर या प्रणालीचे प्रात्यक्षिक सादर करण्यात येणार असून, यामुळे इतर जिल्ह्यांना देखील प्रेरणा मिळेल.
,◆सिंधुदुर्गचे वैशिष्ट्य आणि AI चा फायदा
सिंधुदुर्ग हा जिल्हा केवळ निसर्गसौंदर्यासाठीच नव्हे, तर ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारशासाठीही प्रसिद्ध आहे. १९९९ मध्ये भारतातील पहिला पर्यटन जिल्हा म्हणून घोषित झालेल्या या जिल्ह्याला १२१ किमी लांबीचा समुद्र किनारा लाभला आहे. येथील प्रमुख व्यवसायांमध्ये पर्यटन, मासेमारी, आणि आंबा, काजू, फणस यांसारख्या फळांचे उत्पादन यांचा समावेश आहे. AI च्या वापरामुळे या व्यवसायांना चालना मिळेल. उदाहरणार्थ, शेतकऱ्यांना पीक व्यवस्थापन आणि हवामान अंदाजासाठी AI आधारित सल्ला मिळू शकेल, तर पर्यटन क्षेत्रात AI च्या साहाय्याने पर्यटकांना सुधारित सेवा आणि माहिती उपलब्ध होईल.
◆ भविष्यातील विस्तारलेले क्षितिज
पालकमंत्री नितेश राणे यांनी सांगितल्यानुसार, AI प्रणालीमुळे सिंधुदुर्ग जिल्हा जागतिक स्तरावर ‘AI युक्त जिल्हा’ म्हणून ओळखला जाईल. ही प्रणाली केवळ प्रशासकीय कामकाजापुरती मर्यादित नसून, शिक्षण, पर्यावरण संरक्षण आणि स्थानिक उद्योगांना प्रोत्साहन देण्यासाठीही उपयुक्त ठरेल.
महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांच्या नेतृत्वाखाली गडचिरोलीसारख्या इतर जिल्ह्यांनाही AI युक्त करण्याचे निर्देश देण्यात आले आहेत. यामुळे सिंधुदुर्गचा हा प्रयोग राज्यासाठी एक आदर्श ठरेल.
सिंधुदुर्ग जिल्ह्याने AI च्या वापराद्वारे प्रशासकीय आणि सामाजिक क्षेत्रात एक नवीन पर्व सुरू केले आहे. हा उपक्रम केवळ जिल्ह्याच्या विकासाला गती देणार नाही, तर इतर जिल्ह्यांसाठीही एक प्रेरणादायी उदाहरण ठरेल. AI च्या साहाय्याने सिंधुदुर्गने आपली प्रगती आणि आधुनिकतेची वाटचाल अधिक बळकट केली आहे. हा जिल्हा आता केवळ पर्यटन आणि नैसर्गिक सौंदर्यासाठीच नव्हे, तर तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रातही एक नवा आदर्श घडवत आहे.
