फॉरेक्स ट्रेडिंग म्हणजे नेमकं काय? आणि सर्वसामान्य या मोहात कसे फसतात?

🔹 फॉरेक्स ट्रेडिंग म्हणजे काय?

‘फॉरेक्स ट्रेडिंग (Forex Trading)’ म्हणजे Foreign Exchange Market — म्हणजेच जगभरातील वेगवेगळ्या देशांच्या चलनांचा एकमेकांशी विनिमय. उदाहरणार्थ, डॉलर, युरो, येन, रुपया अशी विविध चलने एकमेकांविरुद्ध व्यवहारात येतात.

जसे आपण शेअर बाजारात कंपन्यांचे शेअर्स खरेदी-विक्री करतो, तसेच फॉरेक्स मार्केटमध्ये चलनांच्या जोड्या (currency pairs) — उदा. USD/INR, EUR/USD — यांमध्ये व्यवहार केला जातो.

हा बाजार जगातील सर्वात मोठा आणि सर्वाधिक चलनविषयक व्यवहार करणारा बाजार आहे. दररोज सुमारे ७ ट्रिलियन अमेरिकन डॉलरपेक्षा जास्त व्यवहार फॉरेक्स मार्केटमध्ये होतात. पण लक्षात ठेवा — तो कायदेशीर आणि अधिकृतरीत्या परवानगी असलेला बाजार भारतात नाही.

🔹 भारतात फॉरेक्स ट्रेडिंग कायदेशीर आहे का?

भारतीय रिझर्व्ह बँकेच्या (RBI) आणि SEBI (Securities and Exchange Board of India) च्या नियमांनुसार, भारतात केवळ काही विशिष्ट चलनजोड्यांमध्येच ट्रेडिंग करता येते, तेही भारतीय एक्सचेंजमार्फत (NSE, BSE).

या परवानगी असलेल्या जोड्या आहेत:

USD/INR

EUR/INR

GBP/INR

JPY/INR

याशिवाय इतर कोणत्याही चलनजोड्यांमध्ये किंवा ऑनलाइन विदेशी फॉरेक्स प्लॅटफॉर्मवरून ट्रेडिंग करणे बेकायदेशीर आहे.

🔹 मग लोक फसतात कसे?

फॉरेक्स ट्रेडिंगचे जाहिराती करणारे काही ऑनलाइन स्कॅमर्स आणि फसवणूक करणारे दलाल (brokers) लोकांना "झटपट पैसे कमवा", "दररोज 10% परतावा", "डॉलर कमवा घरबसल्या" अशा घोषणांनी आकर्षित करतात.

ते सहसा सोशल मीडियावर, टेलिग्राम ग्रुप्समध्ये किंवा WhatsApp वर संदेश पाठवतात.

लोक मोहात पडतात, कारण:

1. थोड्याच दिवसांत जास्त नफा मिळण्याचे आश्वासन

2. "आपले पैसे दुबई/लंडन/स्वित्झर्लंडच्या फॉरेक्स मार्केटमध्ये गुंतवले जातील" अशी खोटी खात्री

3. सुरुवातीला थोडा नफा दाखवून विश्वास बसवणे

4. मग मोठी रक्कम घेतल्यानंतर संपर्क तोडणे किंवा साइट बंद करणे

🔹 फॉरेक्स स्कॅमची लक्षणं:

प्लॅटफॉर्म RBI किंवा SEBI नोंदणीकृत नाही

वेबसाईटचा सर्व्हर विदेशात (उदा. सिंगापूर, सायप्रस) आहे

गुंतवणुकीपूर्वी PAN, आधार किंवा बँक तपशील मागतात

Referral Scheme — "दुसऱ्यांना आणा आणि बोनस मिळवा"

सपोर्ट ईमेल किंवा क्रमांक कधीच उत्तर देत नाही

🔹 फसवणुकीची काही ठरलेली उदाहरणे:

२०२३ मध्ये पुणे आणि मुंबईत अनेकांनी ‘OctaFX’, ‘Olymp Trade’, ‘FXTM’ अशा परदेशी अॅप्सवर पैसे गमावले.

काही जणांच्या खात्यातून KYC करून घेतल्यावर हजारो रुपये गायब झाले.

काहींना क्रिप्टोकरन्सीद्वारे पेमेंट करण्यास भाग पाडले गेले, जे नंतर परत मिळालेच नाही.

🔹 सुरक्षित पर्याय काय?

जर तुम्हाला चलन व्यवहारात रस असेल, तर:

फक्त NSE/BSE वर मान्यताप्राप्त चलन फ्युचर्स किंवा ऑप्शन्स मध्ये व्यवहार करा.

आपल्या ब्रोकर्सकडे SEBI नोंदणी क्रमांक आहे का हे तपासा.

कोणत्याही परदेशी लिंकवर PAN, आधार, बँक तपशील किंवा OTP देऊ नका.

RBI आणि SEBI च्या संकेतस्थळांवरून परवानाधारक संस्थांची यादी तपासा.

फॉरेक्स ट्रेडिंग हे ऐकायला आकर्षक वाटते — "डॉलरमध्ये नफा मिळवा" अशी कल्पना सहज मनाला भुरळ घालते. पण वास्तव हे आहे की, भारतामध्ये परवानगीशिवाय विदेशी फॉरेक्स ट्रेडिंग करणे बेकायदेशीर आहे आणि अशा मोहात हजारो लोक फसले आहेत.

स्वतःच्या मेहनतीने मिळवलेले पैसे एका क्लिकमध्ये गमावण्यापेक्षा, योग्य मार्गाने, भारतीय नियामकांच्या देखरेखीखाली गुंतवणूक करणेच शहाणपणाचे आहे.